ห้องเรียนเสมือนจริง Virtual Classroom ผู้ช่วยศาสตราจารย์บุญเกื้อ ควรหาเวช ภาควิชาเทคโนโลยีการศึกษา คณะศึกษาศาสตร์ มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ ตีพิมพ์ในหนังสือนวัตกรรมการศึกษา พิมพ์ครั้งที่ 4 2542 หน้า 195-202 การจัดการเรียนการสอนจำลองแบบที่เสมือนจริง เป็นนวัตกรรมทางการศึกษาที่สถาบันการศึกษาต่างๆ ทั่วโลกกำลังให้ความสนใจ และจะขยายตัวมากขึ้นในศตวรรษที่ 21 การเรียนการสอนในระบบนี้อาศัยสื่ออิเล็กทรอนิกส์โทรคมนาคมและเครือข่ายคอมพิวเตอร์เป็นหลัก ที่เรียกว่า Virtual Classroom หรือ Virtual Campus บ้าง จนกระทั่งเรียกว่า Virtual University ก็มี นับว่าเป็นการพัฒนาการบริหารการศึกษาทางไกลชนิดที่เรียกว่าเคาะประตูบ้านกันจริงๆ เป็นโฉมหน้าใหม่ของสถาบันการศึกษาในโลกยุคไร้พรมแดน กล่าวคือ ผู้เรียนจะเรียนที่ไหนก็ได้ จะเป็นที่บ้าน หรือที่ทำงาน โดยไม่ต้องไปนั่งเรียนในห้องเรียนจริงๆ ทำให้ประหยัดเวลา ค่าเดินทาง และค่าใช้จ่ายอื่นๆ ได้มาก ลักษณะของห้องเรียนเสมือนจริง รศ.ดร.อุทัย ภิรมย์รื่น ได้จำแนกการเรียนในห้องเรียนหรือมหาวิทยาลัยเสมือนจริง ในปัจจุบันนี้มีอยู่ 2 ลักษณะ คือ จัดการเรียนการสอนในห้องเรียนธรรมดา แต่มีการถ่ายทอดสดภาพและเสียงเกี่ยวกับบทเรียน โดยอาศัยระบบโทรคมนาคมและเครือข่ายคอมพิวเตอร์ ซึ่งเรียกว่า Online ไปยังผู้เรียนที่อยู่นอกห้องเรียน นักศึกษาก็สามารถรับฟังติดตามบทเรียนและตัวผู้สอน จากเครื่องคอมพิวเตอร์ของตัวเองและยังโต้ตอบกับอาจารย์ผู้สอนหรือเพื่อนนักศึกษาในชั้นเรียนก็ได้ ห้องเรียนแบบนี้ยังอาศัยสิ่งแวดล้อมทางกายภาพที่เป็นจริง ซึ่งเรียกว่า Physical Education Environment มีการจัดห้องเรียนจากโปรแกรมคอมพิวเตอร์สร้างภาพเสมือนจริง ที่เรียกว่า Virtual Reality โดยใช้สื่อที่เป็นตัวหนังสือ (Text-Based) หรือภาพกราฟิก (Graphical-Based) ส่งบทเรียนไปยังผู้เรียน โดยผ่านระบบโทรคมนาคมและคอมพิวเตอร์ ห้องเรียนลักษณะนี้เรียกว่า Virtual Education Environment ซึ่งเป็น Virtual Classroom ที่แท้จริง การจัดการเรียนการสอนทางไกลทั้งสองลักษณะนี้ ในบางมหาวิทยาลัยก็ใช้ร่วมกัน คือ มีทั้งแบบที่เป็นห้องเรียนจริงและห้องเรียนเสมือนจริง การเรียนการสอนก็ผ่านทางเครือข่ายคอมพิวเตอร์ที่เชื่อมโยงกันอยู่ทั่วโลก เช่น Internet , World Wide Web (WWW) ตัวหลังนี้กำลังมีบทบาทสูงมาก ในแต่ละวันจะมีการส่งข้อมูลสารสนเทศผ่านจุดต่างๆ (Site) ของ WWW ซึ่งมีประมาณ 300,000 จุด อยู่ทั่วโลก ข้อมูลข่าวสารมหาศาลสามารถถ่ายทอดไปได้ในแทบทุกวินาทีเราจึงสามารถเข้าถึงห้องสมุดและห้องเรียนทางอากาศ(Virtual Classroom and Library) ได้ในทุกเรื่อง ในทุกที่ที่เราต้องการ ดังนั้น วิชาความรู้ต่างๆ เพื่อใช้ในการศึกษาเล่าเรียนทุกระดับและทุกสาขาวิชาจะมีอยู่ในเครือข่าย ซึ่งเราจะสามารถเลือกเรียนได้ตามความพอใจ ขณะนี้ได้มีผู้พยายามจัดตั้งมหาวิทยาลัยเสมือนจริงแห่งโลกที่เรียกว่า The U: A World Virtual University ขึ้นแล้ว โดยเชื่อมโยง Site ต่างๆ ที่ให้บริการการเรียนการสอนทางไกลแบบ Virtual Classroom ต่างๆ เข้าด้วยกัน และจัดบริเวณอาคารสถานที่ ห้องเรียน ห้องสมุด คณะ ภาควิชาต่างๆ ศูนย์บริการต่างๆ ตลอดจนคณาจารย์ นักศึกษา กิจกรรมทุกอย่างเสมือนเป็นชุมชนวิชา-การจริงๆ แต่ข้อมูลเหล่านี้จะอยู่ที่ศูนย์คอมพิวเตอร์ของแต่ละแห่ง ผู้ประสงค์จะเข้าร่วมในการเปิดบริการก็ต้องจองเนื้อที่และเขียนโปรแกรมใส่ข้อมูลเข้าไว้ เมื่อนักศึกษาติดต่อเข้ามา โปรแกรมคอมพิวเตอร์ก็จะแสดงภาพ เสียง การเคลื่อนไหว และสามารถตอบโต้ได้เสมือนหนึ่งเป็นมหาวิทยาลัยจริงๆ Virtual Reality นี้กำลังก้าวหน้าไปอย่างรวดเร็ว และกำลังเป็นที่นิยมของทุกวงการ ทั้งทางธุรกิจ การค้า การท่องเที่ยว ตลอดจนด้านการศึกษา การติดต่อกับมหาวิทยาลัยเสมือนจริง บทเรียนและแบบฝึกหัดต่างๆอาจจะส่งให้ผู้เรียนในรูปวิดีโอหรือวิดีโอผสมกับ Virtual Classroom หรือ CD-ROM (แผ่นเลเซอร์ดิสก์ที่มีสื่อประสมทั้งภาพ เสียง และการเคลื่อนไหว) โดยผ่านระบบสัญญาณข้อมูลต่างๆ เช่น วิดีโอและการประชุมทางไกล (Video and Teleconference) เครือข่ายคอมพิวเตอร์ ดาวเทียม โทรทัศน์ โทรสารหรือทางเมล์ อากาศ ตามความต้องการของผู้เรียน ผู้เรียนจะติดต่อสื่อสารกับอาจารย์ผู้สอนโดยตรงในขณะสอนก็ได้ ถ้าเรียนแบบ Online ซึ่งจะเป็นแบบสื่อสารโต้ตอบโดยทันที (Instant Interactive Participation) หรืออาจจะติดต่อผ่านทาง E-mail (จดหมายอิเล็กทรอนิกส์ ) หรือทางโทรสาร (FAX) ก็ได้ ดังนั้น การเรียนจึงสามารถจะกระทำได้แบบสองทาง (Two-way Communication) คือ มีการโต้ตอบระหว่างผู้เรียนและ ผู้สอน หรือระหว่างผู้เรียนด้วยกัน ซึ่งจะเป็นแบบทันทีทันใด (Synchronous Interaction) เช่น ทางโทรศัพท์ผ่านเครือข่ายคอมพิวเตอร์ หรือแบบโต้ตอบทอดระยะเวลา (Asynchronous Interaction) เช่น ทางโทรสาร หรือ ทาง E-mail เป็นต้น การทดสอบก็จะกระทำได้หลายวิธี เช่น ทดสอบแบบ Online หรือทดสอบโดยผ่านทางโทรสาร ทาง E-mail และทางไปรษณีย์ธรรมดา บางแห่งจะมีผู้จัดสอบโดยตรงผ่านตัวแทนของมหาวิทยาลัยในท้องถิ่นที่นักศึกษาอาศัยอยู่ มหาวิทยาลัย Edith Cowan ที่เมือง Pert , Western Australia ให้บริการการศึกษาทางไกลโดยเพิ่ม The Virtual Campus เป็นส่วนสนับสนุนการเรียน ซึ่งประกอบด้วย E-mail , Chat (IRC) (การพูดคุยทางคอมพิวเตอร์เป็นรายคนหรือเป็นกลุ่ม) Talk(พูดคุยเป็นส่วนตัว) Library (บริการด้านห้องสมุด) Bulletin Boards (ป้ายประกาศอิเล็กทรอนิกส์) Assignment (บริการรับส่งไฟล์บทเรียน และแบบฝึกหัดไปกับ E-mail), Internet, รวมทั้ง World Wide Web การเรียนทางไกล โดยผ่านเครือข่ายคอมพิวเตอร์ จึงเปิดโอกาสให้ผู้เรียนเลือกเรียนวิชาที่ตนสนใจได้ในทุกเวลา ในทุกแห่งที่มีการเปิดสอน ไม่ต้องไปเข้าชั้นเรียนที่มหาวิทยาลัยก็ได้ ผู้เรียนที่มีภาระการงานก็ไม่ต้องทิ้งงานหรือเดินทางไกลๆ จึงมีความยืดหยุ่น ด้านเวลาและประหยัดค่าใช่จ่ายลงไปมาก นอกจากนี้ผู้เรียนยังสามารถติดต่อกับคณาจารย์ผู้สอนได้โดยตรง หรือแลกเปลี่ยนความคิดเห็น หรือโครงงานกับเพื่อนผู้เรียนคนอื่นๆ ซึ่งอยู่ห่างไกลกันได้ เป็นการเรียนแบบช่วยเหลือซึ่งกันและกัน ทำงานร่วมกัน (Collaborative Learning) อย่างไรก็ตามการเรียนทางไกลลักษณะนี้อาจจะขาดความสัมพันธ์แบบ face-to-face คือ เห็นหน้าเห็นตัวกันได้ แต่ในปัจจุบันนี้มีกล้องวิดีโอคอมพิวเตอร์ที่สามารถส่งและรับภาพทางคอมพิวเตอร์ได้แล้ว ปัญหาเรื่อง face-to-face ก็หมดไป ความสำเร็จและคุณภาพของการเรียนก็ยังขึ้นอยู่กับตัวผู้เรียนค่อนข้างมาก เพราะจะต้องบริหารเวลาเพื่อติดตามบทเรียน การทำกิจกรรมและการทดสอบต่างๆ ให้ทันตามกำหนดเวลา การเรียนจึงจะสัมฤทธิ์ผล สถาบันที่เปิดรับนักศึกษาระบบห้องเรียนเสมือนจริง จากการสำรวจผ่านทางด่วนข้อมูลสารสนเทศ (Information Superhighway) โดยอาศัยเครือข่าย Internet พบว่ามหาวิทยาลัยต่างๆ ทั้งในยุโรป อเมริกา ออสเตรเลียและเอเซีย ได้เปิดบริการการเรียนทางไกลผ่านเครือข่าย Internet และ World Wide Web (WWW) อยู่เป็นจำนวนมาก เกินกว่าที่คาดคิด ข้อมูลจาก Cape Software เรื่อง The University : College by Computer ได้ รวบรวมหลักสูตรที่เปิดสอน เฉพาะในสหรัฐอเมริกาเอาไว้ถึง 700 วิชา มีเปิดสอน ในมหาวิทยาลัยต่างๆ ที่มีชื่อเสียงทั่วอเมริกามากกว่า 30 แห่ง และมหาวิทยาลัยเหล่านี้ส่วนใหญ่ได้รับการรับรองมาตรฐานจากหน่วยงานการรับรองมาตรฐานอุดมศึกษาของกลุ่มมหาวิทยาลัยในภูมิภาคต่างๆ ของอเมริกาแล้ว เช่น University of Iowa , Pennsylvania State University , University of Washington , University of Wisconsin , University of Florida , University of California-Dominguez Hills , Western Illinois University , Rochester Institute of Technology และ International University College (IUC) เป็นต้น สำหรับสาขาวิชาที่เปิดสอนก็มีหลากหลายสาขา เช่น Arts, Aviation, Business, Communication-Interpersonal, Communicational-Online, Composition, Computers, Economics, Education, Engineering, Government, Health Sciences, History, Humanities, International, Languages, Legal, Literature, Management, Mathematics, Municipal, Psychology, Science, Sociology, อาจกล่าวได้ว่ามีแทบทุกสาขาที่เราอยากเรียน จาก Catalog ของ Western Illinois University ที่ Macomb Illinois มี Course ที่เปิดสอนทางไกล 26 Course ค่าเล่าเรียนหน่วยกิตละ 82 ดอลลาร์ ในระดับปริญญาตรีและ 86.50 ดอลลาร์สำหรับปริญญาโท ค่าเล่าเรียนของ University of Iowa ถูกกว่าหน่อย คือหน่วยกิตละ 71 เหรียญดอลลาร์ ค่าลงทะเบียน 15 ดอลลาร์ ค่าเล่าเรียนของ California National University (CNU) นักศึกษาต่างชาติ ระดับปริญญาตรี หน่วยกิตละ 210 ดอลลาร์ ถ้าเรียน 3 หน่วยกิตพร้อมกัน 2 วิชา คิดเพียง 1,260 ดอลลาร์ สำหรับปริญญาโทเพิ่มอีก หน่วยกิตละ 20 ดอลลาร์ ถ้าเรียนพร้อมกัน 2 วิชา 3 หน่วยกิต คิดเพียง 1,380 ดอลลาร์ รวมแล้วโดยเฉลี่ยค่าเล่าเรียนตกประมาณ 250-400 ดอลลาร์ หรือ 6,250-10,000 บาท ถ้าเรียนปริญญาตรี 120 หน่วยกิต ตกประมาณ 250,000 บาท ถึง 300,000 บาท ปริญญาโทก็ลดลงหน่อย เช่น ถ้าเรียน 36 หน่วยกิต ก็ตกประมาณ 120,000 บาท อย่างไรก็ตามค่าเล่าเรียนจะแตกต่างกันไปในแต่ละมหาวิทยาลัย เครื่องมืออุปกรณ์ที่จำเป็นต้องใช้ในการศึกษา เครื่องคอมพิวเตอร์ชนิด PC หรือ Macintosh ถ้าเป็นเครื่อง PC แต่ต้องมีขนาด 386 ขึ้นไป ซึ่งมีความจุของหน่วยความจำสูง ถ้าเป็นชนิด Pentium ได้ก็จะดีที่สุด มีสายโทรศัพท์สายตรง หรือสายพ่วงก็ได้ที่โทรติดต่อได้ Modem ซึ่งเป็นตัวเชื่อมโยงรับ ส่งและแปลงสัญญาณภาพและเสียงระหว่างเครื่องคอมพิวเตอร์และเครือข่ายคอมพิวเตอร์ขนาดความเร็ว 14.4 kbps (14,000 bps) หรือ 28.8 kbps (28,000 bps) (bps = bite per seconds) มีโปรแกรมสื่อสารและโปรแกรมแอปพลิเคชั่นอินเตอร์เน็ต ก็สามารถจะจับภาพและตัวหนังสือได้ แต่ถ้าต้องการฟังเสียง เห็นสีสันและการเคลื่อนไหว ก็ต้องติดตั้งอุปกรณ์อื่นๆ เข้าไปอีก การ์ดเสียง การ์ดภาพ ลำโพง และไมโครโฟน ถ้าอยากเห็นภาพคนติดต่อกับเรา หรือให้เขาเห็นภาพของเราด้วยก็ติดตั้งกล้องวีดิโอส่งภาพด้วย การเข้าไปสู่ห้องเรียนเสมือนจริง ขั้นตอนต่อไปในการเข้าสู่ห้องเรียนทางอากาศ ต้องเชื่อมโยงคอมพิวเตอร์ของท่านกับ เครือข่าย Internet โดยสมัครเป็นสมาชิกกับองค์กรที่ให้บริการด้านนี้ ซึ่งมีทั้งของรัฐและเอกชน ขณะนี้ในประเทศไทยมีหน่วยให้บริการแล้ว 10 กว่าแห่ง เมื่อเครื่องอุปกรณ์คอมพิวเตอร์เชื่อมโยงกับเครือข่าย Internet ในท้องถิ่นแล้ว ก็จะสามารถเปิดเข้าไปศึกษาข้อมูลใน Home Page ของมหาวิทยาลัยต่างๆ ทั่วโลกได้ รวมทั้งในประเทศไทยด้วย หรืออาจจะติดต่อไปยังเครือข่าย Internet และ World Wide Web โดยใช้โปรแกรม Netscape ตามที่อยู่ http://www.caso.com ก็จะเลือกมหาวิทยาลัยและวิชาที่ต้องการเรียนได้